Het menselijk verlangen anno nu: de moderne mens verlangt naar de dingen die belangrijk lijken in het leven. Liefde, succes, rijkdom, status. Of gewoon het verlangen naar de eerste zonnestralen in
de lente waar tenslotte iedereen blij van wordt. Allemaal heel ‘normale’ dingen om te verlangen. Het
is namelijk het verlangen naar geluk, en welke moderne mens wil nou niet gelukkig zijn?
Maar wat verstaan we precies onder geluk? Is dat per definitie het krijgen van wat we verlangen? Is dat het ultieme geluk? Naast het feit dat het verlangen als iets menselijks gezien wordt, doet het me ook denken aan iets ongrijpbaars. Dit geldt ook voor ons begrip van ‘geluk’: het is iets wat al snel niet binnen ons handbereik lijkt te liggen of iets dat kortstondig of totaal onopgemerkt aan ons voorbijgaat. Bij zo’n kortstondig moment van geluksbesef wordt je hart wellicht voor heel even geraakt om vervolgens weer te beseffen dat het moment alweer is gepasseerd. Het verlangen is dan weg, altijd weer vervangen door een nieuw verlangen.
In feite zorgt het verlangen naar iets er alleen maar voor dat het wachten op dit verlangen wordt vergeten. Het verlangen maakt ons niet voelen dat we wachten. Voor even dan, totdat het wachten weer voelbaar wordt. Dan gaan we weer op zoek naar een nieuw verlangen, en maken we dit tot ons nieuwe doel voor de toekomst. Tot dit verlangen wellicht vervuld is want dan wordt er weer gezocht naar een nieuw doel en wordt vergeten dat het vorige verlangen al vervuld is. Of dat dit überhaupt deel uit maakte van onze verlangens.
De behoefte van de mens aan positieve dingen is echter niet compleet zonder het verlangen naar minder gelukkige zaken. Zo behandelt Patricia de Martelaere in haar tekst ‘Een verlangen naar ontroostbaarheid‘ een veel naargeestiger kant van dit menselijke verlangen. Het verlangen naar ontroostbaarheid – in combinatie met de psychoanalytische theorie van Sigmund Freud waarvan De Martelaere gebruik maakt in haar tekst – geeft aan dat liefde een risico is, waarbij rouw om kan slaan in melancholie en uiteindelijk ook kan leiden tot de doodsdrift en zelfdestructie van het ‘ik’.
In het boek Wachten op geluk van filosoof Coen Simon worden verschillende soorten van verlangen aan de hand van persoonlijke ervaringen uiteengezet. Sommige verlangens zijn kortstondig en voor de gemiddelde mens gemakkelijk te vervullen. Maar andere – diepere – verlangens kunnen iemands leven geheel beïnvloeden. Denk aan het verlangen om er jonger uit te zien, of het verlangen om een kind te krijgen. Elk verlangen kan vervolgens ook weer uit meerdere verlangens bestaan: de zwangerschap, het kind grootbrengen en opvoeden, om tot slot weer te genieten van het feit dat het kind uiteindelijk op eigen benen staat. Dit soort verlangens hebben invloed op ons leven: het vinden van een geschikte partner, het creëren van een goede leefomgeving, het zorgen voor een goed inkomen om de benodigde basis voor het kind te kunnen bieden.
Elk mens heeft andere behoeftes en hierdoor dus ook andere verlangens en doelstellingen in het leven. Naast de genoemde individuele verlangens naar liefde, succes, rijkdom en status, bestaat er ook het verlangen naar de vervulling van collectieve behoeftes. Deze kunnen bestaan uit het doel om een goede werkende samenleving te creëren waarbij bepaalde dingen die als belangrijk worden gezien voorop staan. Zaken als veiligheid, welvaart en een goede gezondheidszorg staan hierbij centraal. Een samenleving kan baat hebben bij deze collectieve behoeftes, maar toch worden deze verlangens als minder effectief gezien in ons leven dan onze individuele verlangens. Dit komt doordat deze verlangens bij ons op een meer directe manier voor geluk kunnen zorgen. Daarnaast worden deze verlangens door toedoen van onszelf vervuld, wat voor een meer positieve werking zorgt op onze gemoedstoestand. De wisselwerking tussen ons menselijk verlangen en onze (vrije) wil – als we ons tenminste bewust zijn van onze wil. – spelen hierbij een grote rol. Hoe sterker onze vrije wil blijkt te zijn, des te sneller we onze verlangens kunnen voeden en vervolgens ook daadwerkelijk vervullen. Het geheel aan verlangens wordt beïnvloed door de hedendaagse samenleving waarbij alle beelden, informatie en advertenties aan ons voorbij schieten. Reclames van hebbedingetjes en producten die menen een bepaalde lifestyle te verkondigen – zoals Apple zichzelf verkoopt – voeden onze verlangens. Maar zijn dit wel verlangens te noemen? Kunstmatige of materiële verlangens zijn het zeker, maar existentieel gezien niet langdurig genoeg om een belangrijke invloed uit te oefenen op ons leven. Het wachten op het uitkomen van een kunstmatig soort van verlangen kan echter wel het kortstondige geluk bieden waar veel mensen behoefte aan hebben. Maar voordat je het door hebt wordt het verkregen materieel product weer als ‘normaal’ gezien en maakt het deel uit van je dagelijkse routines.
Op social media websites worden mensen echter ook vrijwel altijd beïnvloedt door een groepsdruk waarbij vervolgens op bijvoorbeeld Facebook of Twitter dit soort verlangens met elkaar gedeeld wordt. Verschillende berichten met de tekst ‘kan niet wachten tot ik de nieuwe iPhone binnen heb!’ of ‘vandaag eindelijk die nieuwe nikes gekocht’ – waarna vervolgens een foto van het verlangde of verkregen product gepost wordt – doen de intrede in ons digitaal bestaan en beïnvloeden vervolgens weer het verlangen van de ander. Het is volgens Simon het verlangen naar gemeenschappelijkheid waardoor mensen via deze sociale media contact met elkaar hebben en bepaalde dingen met elkaar willen delen. Hiernaast zou het ook gezien kunnen worden als een verlangen om gezien te worden, het verlangen om gehoord te worden of simpelweg het verlangen naar sociaal contact.
De hedendaagse maatschappij biedt ons hiernaast ook een fictief soort verlangen. Dit is een verlangen dat gecreëerd is vanuit de behoefte om te ontsnappen aan de werkelijkheid of de dagelijkse sleur. Door middel van film, televisie en de roman – en andere invloeden uit ons hedendaagse leven waarbij we eenvoudig weg kunnen dromen – komen we voor even in een andere wereld terecht. Hierdoor vergeten we voor een moment onze dagelijkse bezigheden en zijn onze verlangens op een meer onbewuste manier in onze gedachten aanwezig. Het werkt ontspannend, maar zodra er een personage naar voren komt met eenzelfde soort lang gekoesterd verlangen als dat van de kijker, vindt er vrijwel direct identificatie met dit personage plaats. Want ook de verschillende personages die aan ons worden getoond hebben elk een eigen verlangen of doel in hun – weliswaar ‘fictieve’ – leven.
De grote vraag blijft echter: hoe maken we onze verlangens waar? Hebben wij, en onze vrije wil, eigenlijk wel invloed op het uitkomen van onze diepste verlangens? En als dit zo is, hoe kunnen we de weg naar ons geluk – die ons toegang verschaft tot onze verlangens – vinden? Uiteraard zullen dit soort filosofische vragen vrijwel geheel onbeantwoord blijven. Wat we wel weten is dat de vervulling van onze verlangens ook alles te maken heeft met wat we over hebben voor het bereiken hiervan. Bij materiële behoeftes wordt er door middel van geld toegang gegeven tot het kortstondige geluk terwijl voor veel mensen zal blijken dat andere menselijke verlangens niet zo gemakkelijk te vervullen zijn. De individuele verlangens die worden vervuld door onze eigen, sterke wil zullen hierdoor altijd meer als voldoening worden gevoeld dan het kortstondige geluk dat men verkrijgt door materiële verlangens.
Tot slot is het belangrijk om stil te staan bij de vraag hoe belangrijk het verlangen naar iets daadwerkelijk van belang is voor de mens en de invulling van ons leven. Uiteraard hangt dit ook af van onze leeftijd: verlangens van kinderen verschillen van die van volwassenen. Maar betekent dit dat verlangens van kinderen als minder belangrijk gezien moeten worden? Dit aangezien onze verlangens gezien worden als onze weg naar geluk. Of, zoals Simon stelt, is het niet de vervulling, maar het verlangen zelf dat zin geeft aan het leven. Dit zou suggereren dat zowel vervulde als onvervulde verlangens zorgen voor het daadwerkelijke – ultieme – geluk in ons leven: het idee dat ons leven zin heeft.
Blog van Rosa Marijnen 